Właściwości roślin według Kolberga

Kolberg był wybitnym polskim badaczem. Dawny naukowiec o tym nietypowym imieniu męskim badał regionalne poglądy i zwyczaje. Przeanalizujemy jego zapisy dotyczące roślin.

Oskar Kolberg badacz folkloru

Urodzony 22 lutego 1814 roku polski etnograf, encyklopedysta, folklorysta i kompozytor. Podczas nauki w Liceum Warszawskim uczył się równolegle gry na fortepianie i kompozycji. Od 1835 przebywał w Berlinie. Studiował tam teorię muzyki i kompozycje.

Pracował jako nauczyciel muzyki, urzędnik bankowy oraz księgowy. Brat pomógł mu zdobyć posadę w zarządzie Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej w 1846 roku. Był to dla niego także okres twórczego rozkwitu. Komponował i wydawał liczne utwory muzyczne. W 1861 r. na dobre zrezygnowała z pracy urzędnika, by w pełni oddać się pracy naukowej i literackiej.

Zasługą Kolberga jest opracowanie 1000 haseł z zakresu muzyki, muzykologii, etnografii i etnologii. Znalazły się one w 28-tomowej Encyklopedii Powszechnej, wydawanej przez Samuela Orgelbranda. W kolejnych latach Oskar Kolberg poświęcił na dokumentowanie i badanie muzyki ludowej, czego zwieńczeniem było wydanie monografii ballad ludowych pt. Pieśni ludu polskiego w 1857.

Obcowanie z kulturą wiejską ostatecznie zainspirowało Kolberga do stworzenia programu badań etnograficznych. Podkreślał, że jego celem jest dokumentowanie i gromadzenie materiałów.

W 1865 roku rozpoczął wydawanie cyklu monografii regionalnych, pod wspólnym tytułem Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce.

Kolberg zmarł w 1890 r. Spoczął na cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Do śmierci zdołał wydać 33 woluminy Ludu. Po roku 1907, korzystając z przygotowanych przez niego materiałów, wydano jeszcze kolejne trzy tomy.

O zastosowaniu roślin przez człowieka

Rośliny od zarania dziejów były naszym pokarmem. Z czasem, gdy odkryto ich uzdrawiające właściwości także lekarstwem. Zbierano części roślin, które po odpowiednim przygotowaniu pomagały w regeneracji zainfekowanych lub uszkodzonych części ciała. Korzeń żywokostu po dziś dzień wykorzystywany jest w medycynie do produkcji maści, przeznaczonych do leczenia stłuczeń czy złamań kości. Ponadto rośliny stały się nieodzownym elementem w obrzędach czy życiu codziennym. Niektórym przypisywano magiczne właściwości. Wierzono, że pomogą nam odczynić urok. Przyjmowano, że niektóre zioła wykorzystywane były przez wiedźmy do magicznych praktyk. O nietypowym zastosowaniu roślin i ich niecodziennych właściwościach pisał Oskar Kolberg w Dziełach Krakowskich.

Rośliny lecznicze i czarodziejskie

Przestęp pospolity (Bryonia alba), roślina pnąca, obecnie wykorzystywana jako ozdobna. Wszystkie części rośliny są trujące, świeży korzeń działa drażniąco na skórę.  Kolberg w swoich badaniach podaje, że korzeń przestępu był narzędziem, bez którego żadna z czarownic nie mogła się obyć — potrzebowały go do wielu czarów.  Według zapisków; czarownice zbierały korzeń, po to, by następnie owinąć go i ukryć w skrzyni. Każdego nowiu okadzały korzeniem wymiona krowy, by ściągać mleko. Ściągały je z dziewięciu gospodarstw; nie tylko od krów, lecz także, klaczy, królików, kotów, myszy, a nawet kobiet karmiących.

Kolberg wskazuje na inne znaczenie korzenia przestępu. Doszukiwano się w jego działaniu właściwości ochronnych; zakopany w progu stajni zapobiega zepsuciu się mleka i śmietanki.

Niecierpek pospolity (Impatiens noli-tangere), jednoroczna roślina, pospolita w Polsce. Wstępuje w lasach, w wilgotnych miejscach. Wykorzystywana jako roślina lecznicza, uśmierzająca min dolegliwości pęcherza meczowego. Wykazuje działanie uspokajające i rozluźniające. Roślina jadalna, której nasiona można spożywać surowe. Charakteryzują się delikatnym, orzechowym smakiem.

W dziełach Kolberga niecierpek występuje pod nazwą Czyściczka. Uznawano, że jeśli o północy, dotkniemy zielem zamkniętego zamku, bądź kłódki — te się otworzą. Ponadto wierzono, że po takim zabiegu z uwięzionego miały spadać kajdany. Czyściczka stała się także atrybutem złodziei, którzy, ziele to z uwagi na swoje pomocne w ich „fachu” właściwości zawsze mieli przy sobie. Roślina posiadała także zdolność rozwiązywania tego, co związane.

Jeśli przypadkiem ktoś zerwał lub skosił na łące roślinę, mógł spodziewać się opadu deszczu, co powodowało wstrzymanie wykonywanej wówczas pracy.

Cyprys (Thuja occidentalis), popularny gatunek drzewa ozdobnego sprowadzony z Ameryki. Znany pod nazwą Żywotnik zachodni. Wykazuje działanie lecznicze, ale i trujące; jest niebezpieczny dla człowieka i koni. W medycynie i przemyśle perfumeryjnym wykorzystuje się olejek eteryczny, o gorzkim zapachu. Pozyskiwany przez destylację parą wodną z liści, gałązek i kory ponad 15-letnich okazów.  Olejek jest składnikiem preparatów przeznaczonych do stosowania zewnętrznego. Pomocnego w przypadku leczenia brodawek na rękach i stopach.

Do zatrucia może doprowadzić spożycie wywaru z tui. Powoduje je tujon; szybko wchłania się z przewodu pokarmowego. Następstwem jego zażycia są zmiany zwyrodnieniowe, drgawki, śpiączka a w konsekwencji—śmierć.

Z opisu Kolberga na temat tej rośliny, wywnioskować możemy, że nie była tak popularna jak obecnie „Tego nie ma na polach ani byle-kaj; chyba ogrodnicy w fajerkach chowają, albo w aptece dostanie”.

Według zapisków napar przygotowywano z ziela, uprzednio moczonego, a następnie gotowanego w alkoholu. Spożywany przez ciężarne kobiety, które zamierzały wywołać poronienie. W podobnym celu stosowały go czarownice, które dobrowolnie, po uprzedniej zapałacie, dokonywały spędzenia płodu innej kobiecie.